Lumad na Tinagon-on

[lay-ob]

gikan kan k_spy:
"lay-ob pahuway na nan iton imo mga pagduda na masilo ako, kay dili-i gayud ako masilo. madugay ako ma li-ad, tapos isa pa, wara say bihagay nganhi."


LAY-OB: (gikan kan cordaps)

Baah, Ning. Wara sa tingali si K-SPY masilo duda ko. wara mo "kabusdiki" busy lamang siguro. Tapus an ila computer mahinay mag-download tapus sigi nan ka-utod an ila connection, malisog magdalikyat pag-blog. Dili con madayaw na reception sa ato. Matud sa mga tagosds bloggers sa Tandag. Huwat lamang kita, ayaw isab dayon magkasilo kay hamok na sila. amo LAYBS? Lisodi sa ya-on na talent.(silo-silo) hehehehe. Tapus SOUND OF SILENCE dayon...aaayyy aayyyyy mingawi na dayon kay bisan unhon mo NO ANSWER. The line is dead dayon or unattended or disconnected


Gikan kan lay-ob:


Na hala --- 'QUITS NA' ... clear as mud .... hahaha... arang raba na puyo-puyo an banha-an. linta pa gayud, eehg...

Balitaw K_spy, wara sa ako kahunahuna na yaton kamo sa pinas, pagasama ko sa ngadi na ... na wa pa ngani dapat an imo tudlo sa k-board, yadto na pinmatik na ... hahaha.... hambugeraha! ... adududu ... basin kaw motuo, komedya da! Balitaw, Loy yaon imbutang ko an eksplekasyon ni Cords sa ibabaw.

Sigi lang Cordaps... that's me "SOUND OF SILENCE" - but that's better rather than ... playing "throw and come" of words. dili lang maglapas (lapaz) sa kalit para dili ka itbuyan .... Ngaton da kaw, ngadi da isab ako, while the music "SOUND OF SILENCE is playing.

For me, mas bale ako mali-ad rather than akoy makali-ad. Amo sa ngani publicly, in apas ko dayon si K_spy, kay basin ya-uno na na ya wa na sa. gisu-ay da sa adton in tapya, tubag kanako, wara na sa dayon. Now, gets ko na. TY.

Amo kay yaon, kon waray BBRON ... uno sa dayon .... BBQ? - tusok an bata! - Uno sa? ... PACIFIER.... KOREK! Bright gayud kamo. Pacifier .... Pacificador ... Moderator ... and that is CORDAPS! hehehehe!

[kampanaryo_spy]

K-spy,
Ay suka mo padla…… Yadi da ako gapa lutaw lutaw para dili ma sikop nan manga bata. Yadto sa ibabaw an ako mensahi para kamino Long.

Didto ako gapa-uraray sa iban na manga sitio. Madayaw, tin-aw, claro na haniti kaw gayod. Ayaw pag usiki iton regalo na inhatag kanimo nan Ginoo. Ikaw an “the best, best qualified” na mag suwat nan ini na libro kay ako, bawo, saludar kanimo.

Ala Michael Crichton, James Patterson asta Jane Austen pa.
Hala lang-a lamang ako kon unoy ako ika ambag kanimo. Sug-di na K-spy mentras yaon pay ato pabilo. Kay kon simbako ma pugdaw iton, bisan may gas o crodo, payong nasa gayod. Malisod kon dugum, mag haphap, mag kamang kita kibali tugidlo-man dili nato kit-an an dan. Mag woswos nan lukay para dili masisapdok….. segi tagad lamang ako kanimo…..

ay, ay bagan sa gayud taga purok tambis ini na minlagwa na ngadto sa mahagkot na lugar nan iceland.

gasinukli-ay kami kaina buntag nan texts ni at-at, tapos amoy sab gayud iya duda. laong ko lagi kan at-at na an dead give-away yadton paglaong mo ABB (alex bongcayao brigade? ) na "novice" pa kay nganhi. adudu, bagan hinsakpan.

[Guest]

(Kinutlo letra por letra gikan sa binuwan nga basahon ni Petronilo E. Salas, ang PST News nga mapalit sa tag P5 ang kopya. Kon buot ninyo masayran asa kuhaa ang ngalan nga Tago, basaha kini sa kinatibuk-an. //k_spy//)


ANG TAGO SA KARAAN PANAHON
ni Petronilo E. Salas

Kini nga basahon tipik lamang sa libro nga TAGO, GIPADAYAG (kasaysayan sa Tago) nga sa dili madugay mogula sa “version” nga binisaya ug ininglish. Walay laing butang nga angay ibilin sa katawhan sa Tago nga magmaluntaron gawas sa iyang kasaysayan.

Nadawat kini nga mga kasayuran bahin sa Tago sa karaang panahon, kinotlo sa mga estorya nga gidawat-dawat sa katawhan gikan sa mga Lolo ug amahan nila ni Alpio Prado, Emilio Pareja ug Atty. Garica sa Tago; Rafael Consuegra ug Antonio dela Casa sa Cagwait; Juan Montero ug Hilario Murillo sa Bayabas; Manuel Perez ug Pedro Oribe sa San Miguel; ug Uldarico Navales, Asay Tello Quintos ug Manolo Serra sa Tandag. Kadaghanan kanila mga patay na.

Ang mikotlo sa maong mga kasayoran mao ang tagsulat, inabagan ni Pedro Melgar nga magsusulat nga kanhi manager sa Aras-asan Timber nga naka-asawa kang Fidela Gesto nga taga San Miguel, anak sa usa ka “pioneer homesteader” sa gitawag ni Melgar nga “Ispiration Valley.”

Ang unang sabang sa suba sa Tago didto ra dapit sa Cambating nga karon kabahin na sa Barangay Victoria. Kini ang dapit nga paga-agihan sa mga produkto sa kalasangan sa Tago sama sa oway, hagnaya, kawayan, troso nga lawaan ug uban pa nga itumod pinaagi sa mga dagkong ginakit nga mga kawayan. Sumala sa survey, panahon giandam ang mapa sa “Tago Alienable and Disposable Lands” sa tuig 1927.

Sa dagan sa panahon, ang sabang sa Tago nabalhin mga cuatro kilometros kapin unahan sa sabang karon sa suba sa Tago. Didto maplastar ang unang poblacion kong lungsod sa Tago, lungsod nga wala pa mahimong municipio. Na-obligar ang katawhan paglimpong-limpong sa kabalayan nga ilang puy-an aron sila makatagamtam sa sayon nga paagi sa pagpanag-iya ug yuta nga usa ka benepicio nga gitunol sa mga Katsila sa balaod nga gitawag ug MAURA. Gihimo kini aron ang mga nagpabukid panahon sa kasamok manaug ug mosagop sa gobierno, ug maka rakaudar ug buhis ang kagamhanan.

Apan sa wala pa kini, wala pay dapit nga ginganlan nga Tago. Hinono-a may lugar sa barrio sa Tandag nga ginganlan ug Kabugan. Ang namuyo sa maong dapit mga Mamanwa.

Ang daan lungsod sa Tandag mao ang Barangay Dagocdoc ug Bontud karon. Ang giokopahan sa Tandag Commercial Complex karon may cotta ang tibook bloke ug may cuartel sa kasundaluhan Spaniol. Ang cotta pinarel ug anapog nga mga bato mga cinco brasas ang kahabugon.

Ang cotta nga ginganlan nga “Fort San Nicolas” armado ug mga kanyon ug nag-atubang sa sabang sa suba sa Tandag duol sa tiilan sa Linungaw nga duha ka isla.

Ang katawhan mibiya pagpamalay sa daan lungsod ug didto na mamalay sa gitawag nga bag-ong lungsod nga gisakupan sa Barangay Tondo ug dapit sa Moonglow na karon kon Barangay Bag-ong Lungsod. Gipunayan pag ataki sa mga Moros matag karon ug unya ang Tandag aron pagsakmit sa ilang mga igsoon mga Moros nga nakalaboso sulod sa Fort San Nicolas.

May pamilya sa Mamanwa nga mibiya sa Kabugan kay giingogan sa naduol sila sa mga Kristianos ug miplastar sa may sabang sa Tago. Milimpisa ang banay ug tulo ka hectaria ug nananum ug mga kamote. Nagpaduol sila s honasan sa La Paz.

Duol sila sa lapad nga katunggan ug kanipaan ug alegre ang lugar panahon magabii tungod sa daghan kayo nga mga kabog manibaay nga gikan sa mga isla sa Linongaw ug Mankagangi.

Wala madugay natoltolan ra usab kini sa mga Kristianos nga namakwit o mitawon didto sa kahadlok dili lamang sa mga Moros apan sa paglikay sa kamatay gumikan sa sakit nga cholera, disenteria, tipos ug boti.

Ang lugar ilang ginganlan nga Kan-kago sanglit ang Mamanwa mihilas kanila ug karne sa kabog o kago. Wala madugay ang Mamanwa mitanyag sa pagbaligya sa iyang yuta kay giingogan sila sa binunyagan namakwit sa ila.

Tuod man, nagkapalit ang mga pila ka bakwit ug ang Mamanwa sa yuta. Gipaage sa palit nga “barter” kon baylo-ay. Nadawat sa Mamanwa ang mga gamit nga kolon, kaldero, kaha, hatsa, tabaco ug pila ka plato ug bandiha.

Nabunyagan ang Mamanwa sa particular lang nga paagi ug ginganlan nga Santiago Suazo. Gidagnayan siya nga Ago. May kasabutan pa sila nga ang iyang asawa ug mga anak idungan na pagbunyag uban sa pila ka Mamanwa didto sa Alba panahon sa tig-ani niana nga tuig.

Ang Alba maoy unang lugar sa Tago paga bisitahan ug usa ka Padre Sanchez nga maoy gitahasan sa simbahan Katoliko nga maga-atinder sa pagtudlo sa Kristianismo ug pagbunyag. Ang Alba mao ray “Sub-Outlet Station” sa Parokya sa Tandag. Tibook Surigao may 17 ka “out station” ang simbahan.

Ang Alba nanganlan nga Alba sanglit si Padre Sanchez mobiya sa Tago sayo kayo sa kaadlawon mahi-abot sa Alba oras tingbagting ug alba. Ning orasa lanog kayo ang bagting sa kamapana sa Alba abot sa Libas Sud. Kini ang hinungdan nga may mga tawo nag-apilyedo ug Suazo sa Tago.

Ang yuta sa Mamanwa giilisan ug ngalan sa mga nakapalit. Inay kan Kago, ilang giilisan sa ngalan nga “TAGO.” Gitaktak ang litra nga “K” human nadiskobre nila ang lugar aron pag tago. Aron mahinumduman nila si Kago o Tiago nga usa ka maayong tawo nga “minority” ang stado.

Ang paglitok sa ngalan TAGO, pinabundak, dili pinainat. Ang naka panag-iya sa yuta ni Kago ug kanait niini pamilya nga Montero, Falcon, Prado, Laurente ug uban pa.

Pagkatawo sa balaod Spaniol nga gitawag “MAURA” nga naga-awhag sa pagtukod ug lungsud kon paglimpong sa ilang kabalayan, isip poblacion usa ka kondiscion aron kahatagan sila ug sayon nga paagi sa pagpanag-iya ug yuta sa gobierno sa ila nang ngalan ang deklarasyon. Kahatagan pa sila ug pila ka mga gamit sa pagyuta nga libre. Niini natukod ang unang lungsod sa Tago, lungsod nga dili matawag municipio ang punoan usa lang ka kapitan. Wala mahimo nga usa ka municipio ang Tago bisan kanus-a sa wala pa ang tuig 1916.

[Guest]

[quote="kampanaryo_spy"]bon,

saktuhi si cordapya. bagan manginahanglan ini nan pinasahi na panid kay sa ato lamang i-sukip nganhi na hilo (thread?). isa pa basin magkapadag-padag an iban nan humanap na singkitar paga-mino, tagmano pangalipadhan iton sila haw dayon lagua sa lain na ispidno. magbu-od lugar. aduy ka arisgado haw aya kita tamni nan mam-on ("tanom nan mam-on" is to bear a grudge over a prolonged period of time. yaon dumot ba na dad-on mo gayud sa madugom na ngilit sa imo lubnganan. banggi-itan an tagon-on haw tanom na nan mam-on an hisgutan, di ba cordaps?)

hain na anhin si alibang-bang inday yasikop anhi nan mga bata?

Bon,
Kam-pi ako kan K-spy. Madayaw yaon agaw na lahi na tingkal para dali da hikit-an. An mag hanap dili magpadag padag kibali huhog nan tuba na lena.

K-spy matay ikaw gayod . . . nan una may ako in tam-nan nan mam-on kay iya ako in tam-nan nan kapayas. (sigi ba patiyaho-on). Inday hain na agaw siya koman.

[Alibangbang]

Bon, K-spy,

Ako inin sa ibabaw na guest kalimot ako pag log in.


K-spy basin kamo si at-at ka hutdan nan sinsilyo Abay dakan na-ay ini pag sulbada. Kamo raba abtik an pangisip basin iyo ako masikop.

Hinay hinay kay basin inin ako biti-is mag isan pag bagor bagor an unod pag enigka-ngay.

Hala kay pasahon ko inin imo nganhi paga patik. Mana lenga kon unoy ako ika komentaryo.

A - Ali
B - bang
B - bang

[lay-ob]

Bon, K-spy,

Ako inin sa ibabaw na guest kalimot ako pag log in.


K-spy basin kamo si at-at ka hutdan nan sinsilyo Abay dakan na-ay ini pag sulbada. Kamo raba abtik an pangisip basin iyo ako masikop.

Hinay hinay kay basin inin ako biti-is mag isan pag bagor bagor an unod pag enigka-ngay.

Hala kay pasahon ko inin imo nganhi paga patik. Mana lenga kon unoy ako ika komentaryo.

A - Ali
B - bang
B - bang

na hala ABB kon si Miakay kaw, igmaw dakan lamang para mabibo pa gayud. ANTOLOTOTTT! Kon ikaw gayud si Miakay, makatawa kaw gayud nan ini kon maka dumdum kaw. Hala na Ning, butho na.... :

[Alibangbang]

K-spy,

huhhhhhh….. Sus, marya, .husip ….. Sali mag punga punga. . . in basa ko kaduha para tin-aw an pag sabot…. Kon pinagahi o pina unat para kasabtan gayod. Madayaw garo adto kon an gabasa si Lu Arevalo para klaro. (dumdum kamo kan Lu Arevalo?). Madayaw sumitir ako.

Imbis na malipay, yadi ga samborokoy hino-an kay sali sa mingawa. Nan una ngadto sa Dagocdoc iban ako kan erpat astan ermat para mamista. Butiti an agi pag uli kay busogi sa.

K-spy, uno ini an atado binuwan? Yadton manga hungehong ya sumpay sumpay mo? Hali ipatik isab nganhi.

Duda ko an manga batan-on bagan seguru mag lisod pag tugkad nan ini. Kay an iban na ginlalong lawumi sa. An iban isab apiki sa Cebuano diba? Amo garo madayaw kon may diksionaryo na ila ma pakli para ma claro kon unoy inpasabot. Amo?

Hala mag mug-na kita nganhi nan diksionaryo. Ato kutlo-on yaon manga karaani na ginlaong tapos ibotang nato an “comtemporary”. Yaon “Giingogan” kasabot pa kaha an manga bag-ong tubo?

Abb

[Alibangbang]

Minahal kong lay-ob,

Ay, lo-uy sab ni Miakay amoy ka pasanginlan. Abay dakan kay konhibawo na kamo kon sin-o ako, na kibali inka bukagan nan putos masipogay na, dili na dayon makapadayag nan tuno-oray o kinasing kasing na manga pag bati. Hoy, iton tao min balak nasa…. Aduy didto galing ka Dandansoy inum-inum nan tuba laloy…..

Sakanonay,
abb

[lay-ob]

To KBB:

Na hala, dili sa kaw baya si Miakay, bak-tord ako sa dyulen pa. balikon ko an ako laon na way kaso-way keha - sigin bayle.... kuradang-dang-dang-dang-dang ..... hala susagipad - pa wa-pa tuo, - atras-abante - ... sewing machine baya- hahahaha!

Balitaw, hapit ta na kaw masakpi ... pero kon ugaling kasakpan tana kaw -dili ako magsaba.... basin pa kaw monigar kay bisan ako dili ko unta ganahan na hibaw-an ako - pero - ingkaabrehan na sa an putos.... sigi dakan. unhon tasa gayud.... ok lang

[Guest]

K-spy,

huhhhhhh….. Sus, marya, .husip ….. Sali mag punga punga. . . in basa ko kaduha para tin-aw an pag sabot…. Kon pinagahi o pina unat para kasabtan gayod. Madayaw garo adto kon an gabasa si Lu Arevalo para klaro. (dumdum kamo kan Lu Arevalo?). Madayaw sumitir ako.

Imbis na malipay, yadi ga samborokoy hino-an kay sali sa mingawa. Nan una ngadto sa Dagocdoc iban ako kan erpat astan ermat para mamista. Butiti an agi pag uli kay busogi sa.

K-spy, uno ini an atado binuwan? Yadton manga hungehong ya sumpay sumpay mo? Hali ipatik isab nganhi.

Duda ko an manga batan-on bagan seguru mag lisod pag tugkad nan ini. Kay an iban na ginlalong lawumi sa. An iban isab apiki sa Cebuano diba? Amo garo madayaw kon may diksionaryo na ila ma pakli para ma claro kon unoy inpasabot. Amo?

Hala mag mug-na kita nganhi nan diksionaryo. Ato kutlo-on yaon manga karaani na ginlaong tapos ibotang nato an “comtemporary”. Yaon “Giingogan” kasabot pa kaha an manga bag-ong tubo?

Abb

oo ABB binuwan ni yo liloy pag-atado an iya mga tinagik na istorya. paga cebuano siguro ini ni yo liloy para lugar mulapad-lapad astan mudagwat an iya readership.

although this is kinda suspect, but that's the way with oral tradition----some points are lost in narration (though at times, yes, translation too!). pero madayaw dakan lamang kay sa wara-i gayud history nan tago. yakuga isab ako na pinapusdak baya an pag pronounce nan tago imbis na pina-unat na amoy gayud ato inka-andan. pero sa laing bahin, this must be correct given that its etymology is derived from "kago" which is the vernacular for bat (na maragsang binibigkas). although "ga-tago" (hiding) could be pronounced with either no accent (malumay?) or with the 'maragsa' accent/stress in the last syllable "go.'

as i've mentioned many times before, i really admire yo liloy. yo liloy, you're da man!

k_spy

[cordapya]

SUS! maruya husip! bahala na iton kon "kago" "Tago" na pinabundak o pina-inat, basta kay wara ma "GAGO" o "KOGMO". sayon nan kaw nan mga meaning nan ini na litra? heheheheh kibali down syndrome baya. bwahahahaha.

Ay ay K-Spy lamii sa gayod an ato himamat ka-ina. It was a release. bastos!! heheheh hala kutawa iton iyo utok. Ato tan-awon kon onoy matibog sa iyo huna huna nan ini na phrase. Hulbada niyo. Pero kon uno sa ngani an iyo mahulbag, be sure to take resposibility. ok? Hala...ayo ayo.

[Guest]

Madayaw K-spy kay binuwan ini.
Make sense na may sagul cebuano para dili agaw kon limitado na taga Tago da gayod an maka sabot. Kay ini an impormasyon madayaw sa ipa ambit sa uban na gusto isab ka kat-on sa history nan Tago.

Thanks for the proficient insight. To be honest, galisod ako kon hain e butang an accent. Kay kon dugay wara mona magamit yaon na “word” bagan lagi ag kalimtan. Sayon kon hibati-an, kasabot kaw dayon. An ako ingka lisdan kon yaon sa papel tapos basahon. Hain ibutang an accent? Bagan an utok nato kinahanglan e “re-adjust”. Basahon ka duha, ka tulo ugsa ma iksak-to. Pananglet an “kago”, ing kalimtan kona. Basa ko pinaunat. Sayop sa. Kay kon punaunat, amo da nan an “sound” pabo (turkey) o pato. Ako paga sulti balik balik out loud .. then. …. .alleluia…….. it came back to me, oh “kago” that’s what we called the smaller bats yaon ag segi kaon nan hinug na saging astan kapayas na wara ma apas pag pupu sa kapon-an.

Wow…. Looking forward to the next and future installments. . . "Yo Liloy.. I'm with K-spy... more power to you....

Abb

[cordapya]

Kanaman balitaw BANG (anga ko ini na ngan kan ABB) kadaghanan kon di kon tanan na tagon-on kon magsuwat ngani sila cebuano gayod kay mas madali sa gud basahon. Kay parehas na bay. premero mo pagbasa puede bay (which means buddy) or house or manila bay. While kon cebuano "balay". o wara nay inat-inat o bundak-bundak -di ba? Pero mas lami an ako mamati nan ya-on ato gayod lunad sama sa hurangag, karut-ok, balikadya, e-wisiwis, yang-girabak, yapisok..etc.etc. abo na kon an pag-pronounce na pina-i-got. hehehehe ay ay kalamii gayod magpagutas.

Hala BANG, K-Spy hasta Lay-ob padayon. Iyo Liloy apil isab - yo.

[Abb]

Amo kay iton Cordaps saktohi kaw. Puydi sa isab inin manga luman na Tagon-on magamit. Kinahanglan lamang kita nan isa ka magsusulat na “very imaginative” na amoy mo plastar nan ini na manga kinara-an na words into a story. (K-spy hal-la gapasagi kay sila..).

Madayawi gayod agaw pamati-on. Music to my ears and somehow does exudes my spirit…

Hala pun-an ta, laong kaw:
Urangag, rut-uk, balikadya, wisiwisi, yang-girabak, yapisok,
Laong ko:
Dalikakas, gimaw, bukagan, kuran-kuranan, turaksoy, sagirit, samborokoy, sapupu, santulum, yatuhi,

And Lay-ob said:


Abb

[kampanaryo_spy]

Madayaw K-spy kay binuwan ini.
Make sense na may sagul cebuano para dili agaw kon limitado na taga Tago da gayod an maka sabot. Kay ini an impormasyon madayaw sa ipa ambit sa uban na gusto isab ka kat-on sa history nan Tago.

Thanks for the proficient insight. To be honest, galisod ako kon hain e butang an accent. Kay kon dugay wara mona magamit yaon na “word” bagan lagi ag kalimtan. Sayon kon hibati-an, kasabot kaw dayon. An ako ingka lisdan kon yaon sa papel tapos basahon. Hain ibutang an accent? Bagan an utok nato kinahanglan e “re-adjust”. Basahon ka duha, ka tulo ugsa ma iksak-to. Pananglet an “kago”, ing kalimtan kona. Basa ko pinaunat. Sayop sa. Kay kon punaunat, amo da nan an “sound” pabo (turkey) o pato. Ako paga sulti balik balik out loud .. then. …. .alleluia…….. it came back to me, oh “kago” that’s what we called the smaller bats yaon ag segi kaon nan hinug na saging astan kapayas na wara ma apas pag pupu sa kapon-an.

Wow…. Looking forward to the next and future installments. . . "Yo Liloy.. I'm with K-spy... more power to you....

Abb

sakto kaw ABB malisud gayud magbutang nan stress/accent haw paga basa mo da, mas madali haw yaoy maglitok tapos igo da kita maghaud pinaagi nan pagpanalinga.

sakto kaw gihapon nan "kago", amo ini an magda nan kadaut nan mga hinog na kapayas astan bayabas na ato na garo tiniman-an pero pagmata ta sunod adlaw, adto na sa bungsuwan, kinitkitan nan sigbinan ug ma-angso na ampakan!

sakto kaw isab na wara nay kuman gagamit nan "kago" kay an pagagamit kuman "kagi" (smaller bats kahin mo pa) na sa. actually i had my own flashes of recollection when i read the word "kago" after over 30 years because it was used by us when we were still wetting our pants. it was always "kagi" for us, right? and so thanks again to iyo liloy for making us rediscover our old vocabulary, thus enriching the ones we have at present.

pangutana: may mga limbahan pa baya na bayabas na ag sibsiban nan kago ngaton sa carlisle, new york?


pakapin: intubag ko kay an PM mo, ya-ukad mo?